Chúng ta có thể học cách để tư duy như những thiên tài hay không? Câu trả lời là có. Bộ não của bạn có nhiều khả năng hơn bạn nghĩ. Bạn hoàn toàn có thể tận dụng nó để vận dụng suy nghĩ của mình tốt hơn.
Nội dung này sẽ cho bạn cách để tư duy và giải quyết vấn đề như một thiên tài. Nhưng bạn có thể sẽ nghi ngờ khi biết rằng tôi thực ra không phải là một thiên tài. Tôi chỉ là một người bình thường như bao người khác. Nhưng nếu bạn theo dõi các nội dung của kênh, bạn sẽ biết tôi là một người rất thích học hỏi. Tôi thích tìm hiểu về nhiều chủ đề khác nhau. Nhờ đó, kênh của tôi hiện đã có hơn 70.000 đăng ký với nhiều nội dung được đánh giá cao. Bạn có thể thấy rằng chúng ta không cần phải quá giỏi hay quá thông minh để đạt được điều mình mong muốn. Cái chúng ta cần là một phương pháp tư duy và học tập hiệu quả. Đầu tiên, một thiên tài cần có cách để thu nhận kiến thức hiệu quả. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để việc học tập đạt hiệu quả cao? Câu trả lời là chúng ta cần tìm ra cảm hứng trong việc học tập. Khi học bất cứ điều gì, hãy tìm hiểu xem ứng dụng của môn học đó là gì. Tại sao người ta lại sinh ra môn học đó?
Thực tế, các thầy cô không bắt bạn học chỉ để khiến bạn đau khổ mà luôn có một lợi ích hoặc là một giá trị nào đó mà có thể bạn chưa hiểu rõ. Một ví dụ là việc Steve Jobs học về thư pháp. Steve Jobs là người sáng lập ra Apple và ông đứng đằng sau nhiều ý tưởng táo bạo của Apple. Tuy vậy, ông không học đại học mà đã bỏ học chỉ sau 6 tháng. Nhưng trước khi bỏ học, ông đã ghi danh vào một lớp học thư pháp. Bạn có thể nghĩ rằng môn thư pháp thì có liên quan gì đến một công ty công nghệ như Apple? Steve Jobs nói rằng ban đầu ông chỉ học thư pháp cho vui và không nghĩ nó có ứng dụng gì. Nhưng sau đó, khi Apple thiết kế chiếc máy Mac đầu tiên, ông đã bắt đầu vận dụng chúng để tạo nên những phông chữ tuyệt đẹp trên chiếc máy này. Đây là chiếc máy đầu tiên có được nhiều kiểu phông chữ mà chúng ta thường thấy ngày nay. Sau này, những chiếc máy Windows cũng tận dụng chúng. Vì vậy, nếu bạn nhìn thấy những phông chữ tuyệt đẹp, cân bằng trên những chiếc iPhone, MacBook hoặc cả trên Windows, đó là nhờ vào việc học thư pháp của Steve Jobs.
Hãy nghĩ về những kiến thức bạn thu nhận được như là một hộp công cụ bạn có trong tay để giải quyết những vấn đề trong tương lai. Khi gặp một vấn đề, bạn có thể lấy ra trong chiếc hộp đó những thứ cần thiết hoặc thử các công cụ khác nhau để giải quyết vấn đề. Một số kiến thức trong đó có thể chưa dùng đến ngay, nhưng nó có thể hữu ích tại một thời điểm nào đó. Tôi thường nghe một quan điểm nói rằng tôi đã làm bác sĩ 10 năm nay mà không cần dùng đến một phương trình toán học nào cả, vì vậy việc học toán thật là vô ích. Nhưng quan điểm này có thể được khái quát hóa với rất nhiều ngành nghề khác nhau. Tôi làm kế toán và không cần dùng bất kỳ kiến thức nào về vật lý, sinh học. Tôi làm kỹ sư cơ khí và không dùng kiến thức về địa lý, lịch sử. Từ những thông tin này, có vẻ như không môn học nào là có ích cả và chúng ta không cần phải học gì. Sai lầm ở đây là thực ra khi bạn học cấp ba, bạn chưa thực sự biết mình sẽ trở thành bác sĩ, kế toán hay kỹ sư. Hãy nghĩ xem định hướng của bạn từ cấp ba có phải đúng với những gì bạn đã và đang làm hiện tại hay không. Một khả năng cao là nó đã thay đổi theo thời gian vì suy nghĩ định hướng của chúng ta chưa rõ ràng và có thể thay đổi. Việc học là một cách làm tốt để khám phá các lĩnh vực khác nhau và xem lĩnh vực nào là phù hợp nhất với mình. Nó cũng chuẩn bị cho chúng ta một hộp công cụ các kiến thức cần thiết. Nhờ có hộp công cụ này, bạn sẽ có nhiều lựa chọn hơn cho mình trong tương lai.
Như vậy, điểm đầu tiên là chúng ta cần xác định được giá trị và những lợi ích lâu dài của việc học. Nó sẽ giúp bạn có được hành trang cần thiết cho công việc, cuộc sống của mình và tạo ra nhiều giá trị trong tương lai. Điều thứ hai, đừng sợ sai vì chỉ có khi làm sai thì bạn mới có những bài học để tiến bộ hơn. Chúng ta không học được nhiều từ những câu trả lời đúng; chính những câu trả lời sai sẽ giúp chúng ta có kinh nghiệm và khiến chúng ta tốt lên. Edison đã thử nghiệm 10.000 lần để tìm ra công thức tối ưu của bóng đèn, nên đừng nghĩ đến những thất bại là điều gì đó không tốt. Hãy nghĩ đến thất bại như là một bước để tiến gần hơn tới thành công. Hãy loại bỏ tâm lý sợ sai vì nó sẽ khiến bạn không dám thử những điều mới. Một câu nói thường gặp đó là “practice makes perfect” tức là luyện tập giúp trở nên hoàn hảo. Vì vậy, khi học một điều mới, đừng nghĩ đến nó như một gánh nặng và trở ngại bạn phải vượt qua. Hãy nghĩ về nó như một cơ hội để bạn mở mang tri thức, phát triển bản thân. Hãy nghĩ đến những gì bạn có thể đạt được sau khi học xong bài học này. Bạn sẽ biết được một kiến thức mới mà mình chưa từng biết đến trước đây, trí óc của bạn đang tốt lên và khả năng tiếp thu của bạn đang phát triển hơn. Tất nhiên, không phải bao giờ mọi thứ cũng dễ dàng. Sẽ có những lúc bạn cảm thấy rất khó khăn và chán nản, nhưng hãy nghĩ về nó như là một cơ hội để rèn luyện bản thân.
Một nghiên cứu cho thấy bộ não con người không phải là cố định mà nó có thể phát triển hơn. Nghiên cứu này được đúc kết trong một cuốn sách có tên là “Mindset”, tên tiếng Việt là “Tâm Lý Học Thành Công”. Trong cuốn sách này, một khái niệm được đưa ra đó là “growing mindset” – tư duy phát triển. Những người có tư duy phát triển tin rằng tài năng của họ có thể phát triển lên thông qua sự chăm chỉ, cầu tiến và học hỏi từ những thất bại. Những người này thường thành công hơn so với những người theo tư tưởng “fixed mindset” – tư duy cố định. Những người tin rằng khả năng tư duy là cố định và không thay đổi được. Lý do là vì những người theo tư duy cố định tin rằng thành công phụ thuộc hoàn toàn vào trí tuệ có sẵn mà không phải do sự nỗ lực và chăm chỉ. Từ đó, họ sẽ phải luôn tìm cách chứng minh và thuyết phục mình đủ giỏi. Họ sẽ chỉ làm những việc mình đã quen thuộc và cảm thấy thỏa mãn với bản thân. Họ sẽ không dám bước ra khỏi vùng an toàn của mình. Ngược lại, những người theo tư duy phát triển sẽ không sợ sai và luôn thúc đẩy mình tiến bộ hơn. Họ không cần phải luôn luôn chứng minh mình vì họ biết rằng họ còn có thể tốt hơn nữa.
Bạn có thể đã nhìn thấy bức ảnh sau thể hiện sức mạnh của việc hoàn thiện mỗi ngày. Tức là nếu bạn chỉ cần tốt hơn 0,1% mỗi ngày, sau 365 ngày bạn sẽ tăng trưởng gấp 37,8 lần ban đầu. Đó là một con số cực kỳ lớn. Tất nhiên, là tăng 0,1% mỗi ngày là rất khó và không thực tế lắm, nhưng nếu bạn chỉ cần tăng dần dần, bạn sẽ thấy mình sẽ tốt hơn rất nhiều so với quá khứ. Ngược lại, nếu mỗi ngày bạn giảm đi 1%, thì 0,99 mũ 365 bằng 0,03.
Điều thứ ba, hãy thử nhiều cách khác nhau để giải quyết một vấn đề. Với điều thứ hai, chúng ta thấy rằng học hỏi từ thất bại và sai lầm là rất tốt. Nhưng ngoài ra, bạn cần có một chiến lược hợp lý để học từ thất bại và đi đến thành công. Anh ấy có một câu nói: “Thật điên rồ khi lặp đi lặp lại một công việc và hy vọng tạo ra những kết quả khác nhau.” Bạn không thể làm đi làm lại một cách làm và hy vọng mọi thứ sẽ khác đi. Nếu bạn thử một cách làm và không thấy hiệu quả, hãy thử những cách làm khác, thay đổi một chút để tìm ra phương án đúng. Chúng ta nên tìm ra nhiều phương án, nhiều cách làm để giải quyết một vấn đề. Thông thường, khi học một dạng bài, chúng ta thường lặp đi lặp lại các bài tập liên quan đến nó. Việc bạn cần làm là thay đổi công thức để tìm ra đáp án. Nhưng một cách làm khác mà tôi đề xuất là thay vì dùng cùng một cách làm cho nhiều bài toán, hãy thử nghĩ ra nhiều cách làm khác nhau cho cùng một bài toán. Điều đó có thể khiến bạn tạo ra những cách làm mới, sáng tạo hơn, thậm chí là mở ra những hướng suy nghĩ mới cho bạn. Một ví dụ có thể nói đến là bài toán về ba cửa bí mật. Bạn có thể xem lại nội dung đó ở đây. Với bài toán này, tôi đã chỉ cho bạn ba cách để giải nó. Mỗi cách có thể cho chúng ta một cách tư duy khác nhau. Mỗi một cách làm sẽ giải bài toán này theo một góc độ khác nhau và có thể khiến chúng ta nắm chắc nó hơn một chút.
Tôi cũng ứng dụng điều này khi tiếp cận với môn toán học mới, chẳng hạn như khi học về thống kê. Tôi thường tìm kiếm rất nhiều nguồn tài liệu trên internet. Tôi có tham khảo các khóa học trên YouTube của MIT, Harvard, Khan Academy, các cuốn sách, các khóa học trực tuyến của Coursera. Bạn có thể nghĩ rằng tại sao tôi phải tham khảo nhiều nguồn như vậy? Chẳng phải chỉ cần học ở một chỗ là đủ hay sao? Một điều thú vị mà tôi nhận thấy đó là mặc dù tôi tìm hiểu ở nhiều nguồn khác nhau, mỗi nguồn lại có những cách tiếp cận và cách dạy rất khác nhau, cùng một chủ đề nhưng có những cách diễn giải khác biệt. Bằng cách tìm hiểu ở nhiều nguồn, tôi hiểu được nhiều khía cạnh của môn học và thực sự khiến tôi nắm bắt nó tốt hơn rất nhiều. Khi bạn học ở trên lớp và thấy một chủ đề có vẻ tương đối khó hiểu, bạn sẽ làm gì? Thông thường, chúng ta tìm cách đọc đi đọc lại chủ đề đó để cố gắng nắm bắt nó. Nhưng tôi cho rằng đó không phải là một cách làm tốt. Cách làm tốt hơn là hãy tìm hiểu chủ đề đó trên các nguồn khác nhau: từ các khóa học, các cuốn sách khác nhau, từ Google, YouTube, Podcast. Việc bạn chưa hiểu đề tài đó không phải là vì bạn kém cỏi mà có thể là vì cách diễn giải đó chưa phù hợp với bạn. Bạn có thể tìm hiểu ở các nguồn khác với những cách diễn giải phù hợp hơn. Ngoài ra, cần biết rằng mỗi người có những cách học rất khác nhau. Có người thích đọc sách, có người thích xem nội dung hoặc nghe audio. Với sự xuất hiện của internet giờ đây, chúng ta có rất nhiều nguồn để học: từ sách giấy, ebook, sách nói, Podcast và cả YouTube. Bạn có thể lựa chọn phương pháp nào hiệu quả nhất với mình hoặc kết hợp nhiều phương pháp với nhau.
Điều thứ tư, chia nhỏ vấn đề và đặt ra những mục tiêu nhỏ để phấn đấu. Khi gặp một vấn đề phức tạp, hãy chia nhỏ nó ra thành những vấn đề đơn giản hơn và tìm cách giải quyết từng cái một. Điều này cũng đúng với các mục tiêu trong cuộc sống của bạn. Chúng ta thường thấy nản lòng vì mục tiêu của mình quá lớn và rất khó để đạt được. Hãy hình dung khi bạn chơi game. Các nhà làm game rất giỏi trong việc đạt ra những mục tiêu và có thể đạt tới chúng bằng cách chia trò chơi thành những mục tiêu nhỏ. Sau đó, mỗi khi bạn hoàn thành nhiệm vụ, bạn nhận được phần thưởng, lên level và tiền thưởng. Trò chơi tiếp theo điều này khi chúng ta thấy phấn khích vì nhận được thành quả và sẽ tiếp tục chơi game. Điều tương tự cũng cần xảy ra với các mục tiêu trong cuộc đời bạn hoặc trong quá trình học tập. Bạn cần chia nhỏ mục tiêu của mình ra thành những phần có thể thực hiện được. Sau đó, khi hoàn thành mỗi mục tiêu, hãy tự thưởng cho mình một phần thưởng nào đó hoặc đơn giản là viết chúng ra để thấy mình đã hoàn thành hơn nữa. Điều này tạo ra thói quen cho bạn để cải thiện bản thân mỗi ngày. Tôi thường nghĩ về điều này như hai mặt đối lập: một mặt thì tôi hài lòng với bản thân vì luôn hoàn thiện mình từng chút một với từng mục tiêu nhỏ; mặt khác, tôi vẫn thấy mình luôn thiếu sót và sẽ luôn cần phải tốt hơn. Tôi vừa hài lòng với bản thân, lại cũng vừa thấy mình luôn cần phải cải thiện.
Để tổng kết lại, có bốn điều quan trọng nhất để tư duy như một thiên tài:
- Tìm ra những giá trị và vẻ đẹp của điều bạn đang học.
- Không sợ sai; càng sai nhiều, chúng ta càng học hỏi được nhiều.
- Hãy thử nhiều cách khác nhau để giải quyết vấn đề.
- Chia nhỏ bài toán để giải đặt ra những mục tiêu nhỏ để phấn đấu và tiến bộ hàng ngày.
